گزارش تاز من درباره افزایش مصرف مواد آرایشی در گفتگو با دکتر حسین ابوالحسن تنهایی استاد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی در تهران در لینک زیر:
http://www.sharqparsi.com/2014/03/article12743
اجباری بودن حجاب در ایران محدوده اندکی برای ظهور زیبایی باقی گذاشته
با این حال این موضوع نه تنها از مصرف مواد بهداشتی و آرایشی کم نکرده که
طبق آمار، ایران را به دومین مصرف کننده این مواد در خاورمیانه و هفتمین
مصرف کننده در جهان تبدیل کرده است. رتبه اول به عربستان اختصاص دارد که از
نظر سخت گیرهای حجاب وضعیتی دشوارتر از ایران دارد. به گزارش المانیتور اعتماد
به نفس، موفقیت در مصاحبه های شغلی، تداوم زندگی مشترک، یافتن شوهر، از
جمله پاسخ های مشترکی است که زنان ایرانی حدود ۱۴ سال به بالا به سوالی در
مورد علت استفاده از لوازم آرایشی در خارج از منزل می دهند.
دکتر حسین ابوالحسن تنهایی، استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد تهران در گفتگویی اختصاصی در این باره به شرق پارسی می گوید: “در ایران با مسئله پوشش، میدانی که متناسب با آن خانم ها بتوانند زیبایی خودشان را نشان دهند و بتوانند حلقه قدرت را پیش ببرند کم هست. یک دختر غربی می تواند از لباس و رنگ های زیبا و آرایش موها و غیره برای نشان دادن زیبایی اش استفاده کند که طبیعتا آرایش زیادی نیاز ندارد اما یک دختر ایرانی با یک وجب صورت مواجه است. بنابراین کمترین فضا برای نمایش و بیشترین مانور برای نمایش باعث می شود به این سمت برود که هر چه بیشتر این را نمایش بدهد و تمام کارهایی که یک دختر آمریکایی می تواند با کل بدنش انجام دهد را با صورتش انجام دهد. یعنی فرصتی برای ظهور اجتماعی ندارد بنابراین سعی می کند از این فضای کم بیشترین استفاده را بکند.”
آمارها نشان می دهد که دختران و زنان ۱۵ تا ۴۵ سال بطور متوسط ماهانه ۷٫۵ یورو برای خرید لوازم آرایشی هزینه می کنند.
بر اساس آمار های منتشر شده توسط معاون پیشگیری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا تنها ده درصد مصرف داخلی ( ۱۵۰ میلیون دلار) از طریق واردات قانونی و ۹۰ درصد از طریق واردات قاچاق تامین می شود. ارزش بازار قاچاق این محصولات بیش از ۸۰۰ میلیون دلار برآورد می شود.
به عنوان نمونه بازار محصولات مراقبت از پوست در ایران بیش از ۳۰۰ میلیون دلار برآورد شده است که بخش عمده آن در انحصار کالاهای قاچاق است. یورو مانیتور برآورد کرده که با توجه به رشد جمعیت جوان و تغییر الگوی مصرف در ایران تا سال ۲۰۱۵ ارزش این بازار به ۴٫۶ میلیارد دلار افزایش یابد.
هم اکنون حدود ۸۰ شرکت واردکننده محصولات آرایشی و بهداشتی در ایران فعالیت می کنند. حدود ۲۶۵ برند خارجی از سوی این شرکت ها وارد این کشور می شود که ۱۶۵ برند آنها شامل برندهای معتبر اروپایی از کشورهای آلمان، اسپانیا، فرانسه، سوئیس و غیره است. ضمن اینکه ۶۰ تا ۶۵ برند نیز از کشورهای کره جنوبی، ترکیه، دبی، تایوان و غیره وارد می شود. با این حال مجتبی سلیمی نژاد، مدیر اجرایی انجمن مواد شوینده و بهداشتی، می گوید: “هم اکنون محصولاتی با نام برندهای معتبر اروپایی در این کشورها تهیه و در بازار مصرفی ایران به اسم برندهای معتبر عرضه می شود.”
از منظر اقتصادی اجتماعی نوعی فرهنگ مصرفی همه گیر و میل شدید به مصرف بیشتر برای ابراز تفاخر اجتماعی و مد روز بودن در جریان است که این فرهنگ نوعی فشار اجتماعی را بر تمامی افراد جامعه اعمال می کند. در مورد مواد آرایشی نیز این فشار اجتماعی به طور عموم وجود دارد.
اما گذشته از زمینه های مذهبی – ایدئولوژیکی حجاب و فرهنگ مصرفی عمومی، معنای استفاده از مواد آرایشی برای گروههای مختلف اجتماعی متفاوت است.
در میان گروه های تحصیل کرده دختران در جامعه ایران می تواند جریانی را شناسایی کرد که برای مقاومت در برابر فرهنگ یکسا ن ساز رسمی به طور آگاهانه از مواد آرایشی استفاده می کنند.
اما بخش بزرگی از جامعه بر اساس نوعی کلیشه جنسیتی رفتار می کنند و تحت تاثیر گفتمان و فشار اجتماعی هستند که از آنها انتظار دارد نقش خود را بعنوان زن زیبا و مد روز ایفا کنند.
با اینکه در برخی تحقیقات زنان گفته اند که انتظارات اجتماعی خصوصا از سوی مردان آنها را به مصرف بیشتر مواد آرایشی سوق می دهد، دکتر تنهایی نظر دیگری دارد و در تحلیل این گفته ها به شرق پارسی می گوید: “اینکه زن ها بگویند بخاطر انتظار مردان به استفاده از این مواد روی می آورند نوعی توجیه است. این توجیهی است برای زنانی که در جامعه ای سنتی با انبوهی از تابوها زندگی می کنند. زیبایی امر خوب و دوست داشتنی و طبیعی است که فلسفه و روانشناسی آنرا تایید می کند اما در یک جامعه تابو زده زن نمی تواند بگوید می خواهم زیبا باشم چون گناه تابویی دارد بنابراین به گردن مردها می اندازد و نوعی بازی با نمادهای فرهنگی به کار می گیرد. البته این هم هست که وقتی می خواهند در کارها موفق شوند از همین حربه استفاده می کنند یعنی زیبایی میتواند در کنش متقابل اجتماعی مورداستفاده قرار می گیرد که در رقابت های شغلی مثلا مورد استفاده برای موفقیت باشد.”
دومین عامل را می توان عامل تکنولوژی ارتباطی دانست. ماهواره ها، اینترنت و سینما به شکل گسترده دست به تبلیغات مستقیم و غیر مستقیم لزوم مصرف مواد آرایشی می زنند.
همپوشانی فرهنگ در حال گسترش در میان خانواده های ایرانی درباره اهمیت زیبایی صورت و از سوی دیگر یک صنعت بسیار قدرتمند که کالاهایی مرتبط با زیبایی را ارائه می کند و منافع اقتصادی وسیعی در افزایش مصرف این مواد دارد باعث شده که سن مصرف این کالاها در ایران کاهش یابد.
پژوهشی درباره عوامل موثر بر میزان استفاده از لوازم آرایش توسط دختران زیر ۲۰ سال در یزدان شهر نجف آباد نشان می دهد که اﻛﺜﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن، اﻟﮕﻮی آراﻳﺶ ﺧﻮد را ﻧﺰدﻳﻜـﺎن و ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳـﻚ ﺧـﻮد گرفته اند. ۳۱/۷ درصد از دختران، ﻛﺎﻧﺎل ﻣﺎﻫﻮاره را اﻟﮕﻮ ﻗـﺮار داده اﻧـﺪ و ۷/۷% از ﺳـﺎﻳﺖ ﻫـﺎی اﻳﻨﺘﺮﻧﺘـﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ.
دوم اینکه باید دید هم فراخوان دیالکتیکی این مطلب کجاست. هم فراخوان دیالکتیکی این مطلب به تغییر کاربری های علم پزشکی و دارویی بر می گردد. با این تغییرات، پزشکی از مسئله سلامتی و شفا بخشی به سمت زیبایی بیشتر رو آورده که علتش از نظر من در حوزه قدرت است. در وضعیت آشفتگی اجتماعی رقابت گسترده ای برای پول در آوردن بیشتر در جریان است که پزشکان را به سمت حوزه زیبایی سوق داده است. که مجموعه ای از جراحی ها و توصیه به مصرف مواد آرایشی و کرم ها و غیره از این جا گسترش پیدا می کند. از نظر تحلیل دیالکتیکی از یک سو نوعی تضاد پایگاهی جنسیتی زن و مرد و ازسوی دیگر تغییر کاربری پزشکی به شاخه های پول ساز علت اصلی این موضوع است. ”
دکتر تنهایی درباره شرایط خاص ایران با اشاره به اینکه وجود حجاب زنان را در بروز زیبایی محدود کرده و به ناچار آنها به زیبایی صورت بیشتر اهمیت می دهند می افزاید:” به جز مسئله حجاب، امکان بروز جنسیت و شایستگی های زن در برابر مرد در جامعه ما کم است بنابراین میل و اشتهایی برای بروز این شایستگی ها وجود دارد که که بطور منظم بر اساس نوعی فشار ناخودآگاه پس زده می شود و حرکت های افراطی را ایجاد می کند که به شرایط تاریخی جامعه ما و هنجارهایش باز می گردد. بنابراین با توجه به فشاری که جنسیت زن تحمل می کند در جوامعی که هنجارهای سنتی و پدرسالاری حاکم است ناگزیر این ها دنبال فرصت های تازه ای می گردند تا بتوانند بیشتر خودشان را نشان دهند که باعث گرایش بیشتربه مصرف مواد آرایشی می شود.”
http://www.sharqparsi.com/2014/03/article12743
افزایش مصرف لوازم آرایشی در محدوده حجاب
حسین ابوالحسن تنهایی، استادیار
جامعه شناسی دانشگاه آزاد تهران: "در ایران با مسئله پوشش، میدانی که
متناسب با آن خانم ها بتوانند زیبایی خودشان را نشان دهند و بتوانند حلقه
قدرت را پیش ببرند کم هست. یک دختر غربی می تواند از لباس و رنگ های زیبا
و آرایش موها و غیره برای نشان دادن زیبایی اش استفاده کند که طبیعتا
آرایش زیادی نیاز ندارد اما یک دختر ایرانی با یک وجب صورت مواجه است."
انعکاس تصویر یک مدل با آرایش زیاد – عکس از رویترز
دکتر حسین ابوالحسن تنهایی، استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد تهران در گفتگویی اختصاصی در این باره به شرق پارسی می گوید: “در ایران با مسئله پوشش، میدانی که متناسب با آن خانم ها بتوانند زیبایی خودشان را نشان دهند و بتوانند حلقه قدرت را پیش ببرند کم هست. یک دختر غربی می تواند از لباس و رنگ های زیبا و آرایش موها و غیره برای نشان دادن زیبایی اش استفاده کند که طبیعتا آرایش زیادی نیاز ندارد اما یک دختر ایرانی با یک وجب صورت مواجه است. بنابراین کمترین فضا برای نمایش و بیشترین مانور برای نمایش باعث می شود به این سمت برود که هر چه بیشتر این را نمایش بدهد و تمام کارهایی که یک دختر آمریکایی می تواند با کل بدنش انجام دهد را با صورتش انجام دهد. یعنی فرصتی برای ظهور اجتماعی ندارد بنابراین سعی می کند از این فضای کم بیشترین استفاده را بکند.”
آمار مصرف مواد آرایشی
ارزش بازار لوازم آرایشی در ایران بیش از ۱٫۸ میلیارد دلار تخمین زده می شود. برخی نیز آمار این بازار را ۲٫۱ میلیارد دلار نسبت به بازار ۷٫۲ میلیارد دلاری خاورمیانه تخمین می زنند که مرتبط است با ۱۴ میلیون مصرف کننده زن ایرانی. حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد این بازار از طریق تولیدات داخلی و ما بقی از طریق واردات قانونی و غیر قانونی تامین می شود. گرچه تعداد دقیق کارخانه ها و واحدهای تولیدی مواد بهداشتی و آرایشی در ایران مشخص نیست اما ۹۶ واحد تولید کننده این مواد عضو انجمن صنایع بهداشتی، آرایشی و شوینده کشور هستند.آمارها نشان می دهد که دختران و زنان ۱۵ تا ۴۵ سال بطور متوسط ماهانه ۷٫۵ یورو برای خرید لوازم آرایشی هزینه می کنند.
بر اساس آمار های منتشر شده توسط معاون پیشگیری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا تنها ده درصد مصرف داخلی ( ۱۵۰ میلیون دلار) از طریق واردات قانونی و ۹۰ درصد از طریق واردات قاچاق تامین می شود. ارزش بازار قاچاق این محصولات بیش از ۸۰۰ میلیون دلار برآورد می شود.
به عنوان نمونه بازار محصولات مراقبت از پوست در ایران بیش از ۳۰۰ میلیون دلار برآورد شده است که بخش عمده آن در انحصار کالاهای قاچاق است. یورو مانیتور برآورد کرده که با توجه به رشد جمعیت جوان و تغییر الگوی مصرف در ایران تا سال ۲۰۱۵ ارزش این بازار به ۴٫۶ میلیارد دلار افزایش یابد.
هم اکنون حدود ۸۰ شرکت واردکننده محصولات آرایشی و بهداشتی در ایران فعالیت می کنند. حدود ۲۶۵ برند خارجی از سوی این شرکت ها وارد این کشور می شود که ۱۶۵ برند آنها شامل برندهای معتبر اروپایی از کشورهای آلمان، اسپانیا، فرانسه، سوئیس و غیره است. ضمن اینکه ۶۰ تا ۶۵ برند نیز از کشورهای کره جنوبی، ترکیه، دبی، تایوان و غیره وارد می شود. با این حال مجتبی سلیمی نژاد، مدیر اجرایی انجمن مواد شوینده و بهداشتی، می گوید: “هم اکنون محصولاتی با نام برندهای معتبر اروپایی در این کشورها تهیه و در بازار مصرفی ایران به اسم برندهای معتبر عرضه می شود.”
اهمیت زیبایی صورت
در فرهنگ عمومی ایرانیان زیبایی صورت زنان اهمیتی انکار ناپذیر دارد. چرایی این موضوع هم به محدودیت های مذهبی حجاب باز می گردد که امکان بروز ترکیبی از زیبایی های زنانه را محدود می کند و هم به جریانی از انتظارات اجتماعی و تربیت نسلی.از منظر اقتصادی اجتماعی نوعی فرهنگ مصرفی همه گیر و میل شدید به مصرف بیشتر برای ابراز تفاخر اجتماعی و مد روز بودن در جریان است که این فرهنگ نوعی فشار اجتماعی را بر تمامی افراد جامعه اعمال می کند. در مورد مواد آرایشی نیز این فشار اجتماعی به طور عموم وجود دارد.
اما گذشته از زمینه های مذهبی – ایدئولوژیکی حجاب و فرهنگ مصرفی عمومی، معنای استفاده از مواد آرایشی برای گروههای مختلف اجتماعی متفاوت است.
در میان گروه های تحصیل کرده دختران در جامعه ایران می تواند جریانی را شناسایی کرد که برای مقاومت در برابر فرهنگ یکسا ن ساز رسمی به طور آگاهانه از مواد آرایشی استفاده می کنند.
اما بخش بزرگی از جامعه بر اساس نوعی کلیشه جنسیتی رفتار می کنند و تحت تاثیر گفتمان و فشار اجتماعی هستند که از آنها انتظار دارد نقش خود را بعنوان زن زیبا و مد روز ایفا کنند.
با اینکه در برخی تحقیقات زنان گفته اند که انتظارات اجتماعی خصوصا از سوی مردان آنها را به مصرف بیشتر مواد آرایشی سوق می دهد، دکتر تنهایی نظر دیگری دارد و در تحلیل این گفته ها به شرق پارسی می گوید: “اینکه زن ها بگویند بخاطر انتظار مردان به استفاده از این مواد روی می آورند نوعی توجیه است. این توجیهی است برای زنانی که در جامعه ای سنتی با انبوهی از تابوها زندگی می کنند. زیبایی امر خوب و دوست داشتنی و طبیعی است که فلسفه و روانشناسی آنرا تایید می کند اما در یک جامعه تابو زده زن نمی تواند بگوید می خواهم زیبا باشم چون گناه تابویی دارد بنابراین به گردن مردها می اندازد و نوعی بازی با نمادهای فرهنگی به کار می گیرد. البته این هم هست که وقتی می خواهند در کارها موفق شوند از همین حربه استفاده می کنند یعنی زیبایی میتواند در کنش متقابل اجتماعی مورداستفاده قرار می گیرد که در رقابت های شغلی مثلا مورد استفاده برای موفقیت باشد.”
کاهش سن مصرف کننده مواد آرایشی
برخی از بررسی ها نشان می دهد که سن مصرف مواد آرایشی در ایران به ۱۴ سال رسیده است. شاید بتوان دو عامل را برای توضیح چرایی کاهش سن مصرف کنندگان این مواد ذکر کرد. عامل اول نوعی گفتمان اهمیت زیبایی صورت در خانواده های ایرانی است. کودکان در خانواده بطور مداوم با کلیشه های جنسیتی درباره زیبایی و اهمیت زیبایی صورت روبرو هستند و مجموعه ای از ارزش ها و واکنش های مثبت و منفی در این باره را شاهد هستند. این کلیشه های جنسیتی جهت گیری ارزشی و رفتاری کودکان را شکل می دهد و آنها را به سوی استفاده از این کالاها سوق می دهد.دومین عامل را می توان عامل تکنولوژی ارتباطی دانست. ماهواره ها، اینترنت و سینما به شکل گسترده دست به تبلیغات مستقیم و غیر مستقیم لزوم مصرف مواد آرایشی می زنند.
همپوشانی فرهنگ در حال گسترش در میان خانواده های ایرانی درباره اهمیت زیبایی صورت و از سوی دیگر یک صنعت بسیار قدرتمند که کالاهایی مرتبط با زیبایی را ارائه می کند و منافع اقتصادی وسیعی در افزایش مصرف این مواد دارد باعث شده که سن مصرف این کالاها در ایران کاهش یابد.
پژوهشی درباره عوامل موثر بر میزان استفاده از لوازم آرایش توسط دختران زیر ۲۰ سال در یزدان شهر نجف آباد نشان می دهد که اﻛﺜﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن، اﻟﮕﻮی آراﻳﺶ ﺧﻮد را ﻧﺰدﻳﻜـﺎن و ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳـﻚ ﺧـﻮد گرفته اند. ۳۱/۷ درصد از دختران، ﻛﺎﻧﺎل ﻣﺎﻫﻮاره را اﻟﮕﻮ ﻗـﺮار داده اﻧـﺪ و ۷/۷% از ﺳـﺎﻳﺖ ﻫـﺎی اﻳﻨﺘﺮﻧﺘـﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ.
تحلیل جامعه شناختی افزایش مصرف مواد آرایشی
دکتر تنهایی در تحلیل گرایش به مصرف مواد آرایشی از تضاد پایگاهی میان زنان و مردان و یک جریان اقتصادی که کاربرد پزشکی را از شفابخشی به سمت زیبایی تغییر داده نام می برد و می افزاید: “من مسائل مربوط به مواد آرایشی و جراحی های زیبایی ها را از دوجنبه می بینم. اول یک نوع تضاد پایگاهی میان زن و مرد که همیشه چه از نظر قدرت چه از نظر پایگاهی وجود داشته است و در هر دوره ای کاربرد خاصی پیدا کرده.دوم اینکه باید دید هم فراخوان دیالکتیکی این مطلب کجاست. هم فراخوان دیالکتیکی این مطلب به تغییر کاربری های علم پزشکی و دارویی بر می گردد. با این تغییرات، پزشکی از مسئله سلامتی و شفا بخشی به سمت زیبایی بیشتر رو آورده که علتش از نظر من در حوزه قدرت است. در وضعیت آشفتگی اجتماعی رقابت گسترده ای برای پول در آوردن بیشتر در جریان است که پزشکان را به سمت حوزه زیبایی سوق داده است. که مجموعه ای از جراحی ها و توصیه به مصرف مواد آرایشی و کرم ها و غیره از این جا گسترش پیدا می کند. از نظر تحلیل دیالکتیکی از یک سو نوعی تضاد پایگاهی جنسیتی زن و مرد و ازسوی دیگر تغییر کاربری پزشکی به شاخه های پول ساز علت اصلی این موضوع است. ”
دکتر تنهایی درباره شرایط خاص ایران با اشاره به اینکه وجود حجاب زنان را در بروز زیبایی محدود کرده و به ناچار آنها به زیبایی صورت بیشتر اهمیت می دهند می افزاید:” به جز مسئله حجاب، امکان بروز جنسیت و شایستگی های زن در برابر مرد در جامعه ما کم است بنابراین میل و اشتهایی برای بروز این شایستگی ها وجود دارد که که بطور منظم بر اساس نوعی فشار ناخودآگاه پس زده می شود و حرکت های افراطی را ایجاد می کند که به شرایط تاریخی جامعه ما و هنجارهایش باز می گردد. بنابراین با توجه به فشاری که جنسیت زن تحمل می کند در جوامعی که هنجارهای سنتی و پدرسالاری حاکم است ناگزیر این ها دنبال فرصت های تازه ای می گردند تا بتوانند بیشتر خودشان را نشان دهند که باعث گرایش بیشتربه مصرف مواد آرایشی می شود.”
