جوانان ایرانی و افزایش مصرف الکل

مقاله من در شرق پارسی به این آدرس: http://www.sharqparsi.com/1392/06/article4611

جوانان ایرانی و افزایش مصرف الکل

با وجود تابو بودن صحبت از مشروبات الکلی از نظر مذهبی و فرهنگی و مجازات قانونی برای مصرف کنندگان، به نظر می رسد جامعه ایران در حال گذار از وضعیت انکار افزایش مصرف مشروبات الکلی در ایران به وضعیت به رسمیت شناختن این واقعیت است.

بر اساس آمار رسمی، سالانه بین ۶۰ تا ۸۰ میلیون لیتر انواع مشروبات الکلی به ایران قاچاق می شود که این میزان جدا از مشروبات دست سازی است که در این کشور تولید می شود.

حضور بیش از ۲۰۰ هزار فعال در بازار مشروبات الکلی در ایران و مصرف بیش از ۸۰ میلیون لیتر در سال نشان دهنده گستردگی و سودآوری این بازار آن هم در کشوری است که مصرف این نوشیدنی ها در آن غیرقانونی و غیر شرعی است.

این بازار از طریق قاچاق مشروبات از مرزها – خصوصا مرزهای غربی کشور همانند کردستان -، مشروباتی که از معابر رسمی و در محموله های بزرگ وارد کشور می شود و مشروبات خانگی و دست ساز اداره می شود.

در این شرایط که برای دسترسی به هر نوع مشروب الکلی در ایران به طور میانگین تنها ۱۷ دقیقه وقت لازم است، وضعیت مصرف مشروبات الکلی به ویژه توسط جوانان زنگ خطر را برای مسوولان دولتی به صدا در آورده است تا جایی که از انکار افزایش مصرف جوانان به تشکیل “کمیته ملی مبارزه با مشروبات الکلی” روی آورده اند. از سوی دیگر شیوه مصرف مشروبات الکلی در ایران اعتراض برخی روحانیون را نیز در پی داشته به طوری که در یک مورد حجت الاسلام دانشمند در ویدئویی به میزان مصرف الکل در ایران اعتراض کرده است و از مردم می خواهد در این زمینه حداقل از اروپایی ها تقلید کنند و از زیاده روی در نوشیدن الکل دست بردارند.

همه این آمار و واقعیت ها گویای آنست که بار دیگر موضوعی ممنوع در ایران (همچون ماهواره) در حال غلبه کردن بر همه محدودیت های مذهبی، فرهنگی و قانونی است و می رود تا ممنوعیت های قانونی را بی اثر سازد.

جوانان، قربانیان مشروبات غیر استاندارد:
ممنوعیت مصرف مشروبات الکلی در فضای عمومی جامعه مانند کافه ها و همچنین تابو بودن آن در میان خانواده ها، فقط یک راه برای جوانان باقی گذاشته است و آن پناه بردن به گروههای دوستی است.

گروههای دوستی از اولین مکان های مصرف مشروبات الکلی در ایران است و بیشتر جوانان برای نخستین بار در این گروههای با مصرف الکل و هنجارهای آن آشنا می شوند. مهدی، دانشجوی فنی از تهران به شرق پارسی می گوید: “نخستین بار در یکی از جشن تولد ها مشروب مصرف کردم . من اولین بار بود که مصرف می کردم اما می دیدم که توی مهمونی خیلی موضوع حل شده ای است و انواع مختلف مشروبات با مارک های خارجی که معلوم بود وارداتی هستند مصرف می شد.

خوب ببینید وقتی توی چنین فضایی از دوستان قرار می گیری خیلی سخته که بخوای بگی که مثلا من مشروب نمی خورم یعنی اگر این کار رو بکنی عملا حذف می شی و دیگه توی جمع جای خوبی نخواهی داشت.”

در ایران، فرزندان با مشروبات الکلی نه در خانواده که بعد از نوجوانی و بیشتر در گروههای دوستی و به دور از چشم خانواده ها آشنا می شوند. یک مددکار اجتماعی از تهران که خواست نامش ذکر نشود به شرق پارسی می گوید: “اینکه محل آشنایی جوانان با مشروبات در بیرون از خانواده است باعث می شود که آنها با هنجارهای مصرف مشروبات آشنا نباشند بنابراین به شدت در خطر سوء مصرف این نوشیدنی ها هستند که گاه مصرف بیش از حد و گاه عدم اطلاع از کیفیت و بی خطر بودن مشروبات دست ساز باعث به بار آمدن فاجعه هایی می شود که در قم و کرمان شاهدش بودیم.”

در سالهای اخیر اخبار فراوانی درباره مسمومیت با مشروبات دست ساز در ایران منتشر شده که از جمله مسمومیت ۲۹۸ نفر با الکل متانول و مرگ ۴ نفر در خرداد ماه ۱۳۹۲ در شهر کرمان جامعه ایران و کارشناسان را شگفت زده کرد.

جالب توجه اینکه پس از اعلام این خبر توسط مسوولان، حدود ۵۰۰ نفر از ترس مسمومیت به بیمارستان های کرمان مراجعه کرده بودند که نشان می دهد مصرف الکل های دست ساز چه اندازه گسترش داشته است. نکته قابل توجه درباره این مسمومیت در کرمان آن بود که همه مسموم شدگان این واقعه مرد و همگی زیر ۲۷ سال سن داشته اند.

کمتر از سه دهه پیش در ایران مصرف مواد مخدر و مشروبات در میان افراد کمتر از ۱۸ سال بسیار اندک بود اما در سالهای اخیر مصرف این مواد به افراد زیر ۱۸ سال نیز سرایت کرده است.

بررسی ها و تحقیقات در ایران نشان می دهد که افراد ۱۷ تا ۳۵ سال اصلی ترین مصرف کنندگان مشروبات هستند. رضا، دانش آموز ۱۷ ساله دبیرستانی به شرق پارسی می گوید: “وقتی مادرم در اتاق را باز کرد و شیشه مشروب را دست من دید، دعوا و مشاجره شروع شد. مادرم گریه می کرد و من در مستی خودم بودم. او فریاد می زد و به من بد و بیراه می گفت و از اینکه آبرویمان در محل می رود حرف می زد اما بعد از آن سعی کردم از او پنهان کنم تا او هم کمتر اذیت بشه.”

شاید این تصویری باشد از خانواده هایی در ایران که اکنون شاهد رفتار جدیدی از فرزندان شان هستند که تا دو دهه پیش کمتر دیده می شد. این رفتار جوانان که به عنوان “انحرافی تازه” شناخته می شود خانواده های سنتی و مذهبی ایرانی را در وضعیت دشواری قرار داده است. اگر آنان تا پیش از این نگران اعتیاد جواناشان به مواد مخدر بودند اکنون نگرانی جدیدی را تجربه می کنند که تابوهای سنگین تر برای گفتگو یا مراجعه به مشاور پیرامون آن وجود دارد.

ممنوعیت الکل و مجازات:
خرید و فروش مشروبات الکلی پیش از انقلاب اسلامی در ایران آزاد بود و امکان دسترسی به مشروبات استاندارد و غیر دست ساز وجود داشت اما با وقوع انقلاب اسلامی و جاری شدن قانون مجازات اسلامی، خرید و فروش و مصرف مشروبات الکلی ممنوع و قوانین سختی برای مصرف کنندگان و فروشندگان وضع شد.

بر اساس ماده ۱۷۹ قانون مجازات اسلامی” هر گاه کسی چند بار شرب مسکر نماید و بعد از هر بار حد بر او جاری شود در مرتبه سوم کشته می شود.” همچنین حد شرب مسکر برای مرد و زن، هشتاد ضربه شلاق تعیین شده است. با این حال اگر فردی که مشروب مصرف کرده قبل از اقامه شهادت دو مرد عادل علیه او توبه کند حد بر او جاری نمی شود اما توبه بعد از اقامه شهادت موجب توقف حد نمی شود.

با اینکه به نظر می رسد قانون، راه توبه فرد را برای جلوگیری از اجرای حد باز گذاشته اما در مواردی این بخش از قانون به طور یکسان اجرا نشده است و حد بر چنین افرادی اعمال شده است و حتی در مواردی برای افرادی که سه بار مشروب نوشیده اند و حد بر آنها اجرا شده است حکم اعدام درخواست شده است. در تیرماه ۱۳۹۱ در خراسان رضوی برای دو نفر که برای سومین بار مشروب مصرف کرده بودند حکم اعدام اعلام شد که البته تاکنون خبری از اجرای آن در دست نیست و در بیشتر موارد این قانون به اجرا در نیامده است.

از سوی دیگر برای نخستین بار در ایران در سال ۱۳۹۱ “گشت تست الکل رانندگان” توسط پلیس راه اندازی شد. این گشت در همان سال، ۳۴ هزار راننده مشکوک و دارای رفتار های پرخطر را تست کرده است که تست الکل و اعتیاد شش درصد آنها (حدود دو هزار نفر) مثبت اعلام شده است. براساس قوانین، افرادی که تست آنها مثبت است به ۲۰۰ هزار تومان جریمه، شش ماه ضبط گواهینامه و معرفی به مرجع قضایی محکوم می شوند.

مصرف مشروبات الکلی به روایت آمار:
با اینکه پژوهش درباره موضوعات حساسیت برانگیز ی که از نظر قانونی جرم محسوب می شود در ایران بسیار مشکل است و نمی توان به آمار به دست آمده اطمینان کامل داشت، با این حال بعضی پژوهش ها افزایش مصرف مشروبات الکلی در ایران را نشان می دهد.

پژوهشی در تهران نشان می دهد که ۲۴٫۴ درصد دانش آموزان پسر و ۴٫۲ درصد دانش آموزان دختر تاکنون مشروبات الکلی مصرف کرده اند. نتایج این پژوهش گویای شیوع مصرف مشروبات الکلی به ویژه در پسران زیر ۱۸ سال است.

همچنین آمار رسمی دیگری گویای آنست که سالانه بین ۶۰ تا ۸۰ میلیون لیتر انواع مشروبات الکلی به کشور قاچاق می شود که این میزان جدا از مشروبات دست سازی است که در ایران تولید می شود.

باقر لاریجانی قائم مقام پیشین وزیر بهداشت از فروش مشروبات الکلی در برخی از فروشگاهها در تهران خبر داده است و گفته است که رواج مصرف الکل در مناطق جنوب تهران به مرز نگران کننده ای رسیده است.

همچنین چندی پیش روزنامه شرق در ایران از قول اقبال محمدی نماینده مجلس نوشت که “متاسفانه محموله های بزرگ مشروبات الکلی در برخی مواقع از معابر رسمی کشور و با حضور دستگاههای ناظر و متولی وارد می شود.”

راه حل های کارشناسان و دولت:
این پرسش که چطور از افزایش مصرف مشروبات الکلی به ویژه مشروبات دست ساز و غیر استاندارد در میان جوانان جلوگیری شود، پرسشی است که با توجه به غیرقانونی بودن مشروبات الکلی در ایران به مسئله سخت و پیچیده ای در ایران تبدیل شده است.

یکی از راه حل ها حرکت از ممنوعیت به سمت محدودیت عرضه مشروبات الکلی استاندارد است که در پرسش یک خبرنگار در ایران از از چهار کارشناس مطرح شد که همه کارشناسان با توجه به ممنوعیت شرعی مشروبات آنرا غیر ممکن دانسته اند.

به جز راه حل عرضه قانونی مشروبات که در ایران تقریبا غیر ممکن است، راه حل هایی مانند اطلاع رسانی عمومی، انتشار دفترچه های راهنما برای مدارس و تبلیغات شهری در این زمینه تاکنون امکان پذیر نشده است و موانع جدی برای چنین پیشنهادهایی وجود دارد. سالها است که در ایران اداره آموزش و پرورش، مصرف سیگار و مواد مخدر میان دانش آموزان را انکار می کند و اجازه تحقیق مستقل دراین باره را نمی دهد بنابراین مسلما نمی توان انتظار داشت که اجازه اطلاع رسانی و تحقیق درباره مصرف مشروبات الکلی داده شود.

با وجود تابو بودن صحبت از مشروبات الکلی از نظر مذهبی و فرهنگی و مجازات قانونی برای مصرف کنندگان، به نظر می رسد جامعه ایران در حال گذار از وضعیت انکار افزایش مصرف مشروبات الکلی در ایران به وضعیت به رسمیت شناختن این واقعیت است. این فاصله طولانی میان انکار تا به رسمیت شناختن می تواند قربانیان بی اطلاع از خطر مشروبات غیر استاندارد را همچنان افزایش دهد.

مرکز ترک اعتیاد به الکل ؛ از انکار تا به رسمیت شناختن؟
سازمان بهزیستی در هفته های اخیر مجوز اولین کمپ ترک اعتیاد به الکل را به طور موقت صادر کرده است. موقت بودن مجوز این کمپ و منوط شدن اخذ مجوز های بیشتر به بررسی نتایج این کمپ گویای مواجهه محتاطانه مسولان دولتی با مسئله به رسمیت شناختن اعتیاد به الکل در کنار اعتیاد به مواد مخدر است.

با این حال واقعیت گسترده بودن اعتیاد به الکل و مشکلات و معضلات اجتماعی و فرهنگی آن برای خانواده هایی که با این معضل مواجه هستند پوسته انکار وجود چنین معتادانی را شکسته است.

هنگامی که برای ترک اعتیاد به مواد مخدر در ایران به کمپ های ترک اعتیاد مجوز داده شد، گروههایی از مردم با راه اندازی انجمن های دوازده قدمی ( NA) تلاش های خود انگیخته ای را برای ترک اعتیاد آغاز کردند. تلاش جمعی این گروههای تنها در فضایی ممکن بود که اعتیاد به مواد مخدر به عنوان بیماری به رسمیت شناخته شد. شاید اکنون درباره اعتیاد به الکل نیز باید منتظر بود که با کنار رفتن سایه سنگین ممنوعیت و انکار، گروههایی از خود معتادان به الکل تلاش جمعی را برای ترک اعتیاد تجربه کنند.